Là công nhân xưởng may ở Long Biên (Hà Nội), ông Hậu năm nay 54 tuổi, đóng bảo hiểm xã hội (BHXH) 34 năm. Hơn ba thập niên bên chiếc máy may khiến ông thường bị đau lưng, đau vai gáy, mờ mắt nếu ngồi lâu. Xương khớp nhức mỏi hơn vào những ngày trái gió hoặc chuyển mùa. Vài lần ông Hậu tính nghỉ hưu sớm, nhất là khi được gia đình ủng hộ, nhà cửa đã ổn định.

Tuy nhiên, ông lại lo về hưu sớm lương thấp, tuổi già bệnh tật nhiều sẽ khó xoay xở, lại phải lụy con cái. Theo quy định, phải 8 năm nữa ông mới đủ tuổi về hưu để hưởng mức lương tối đa 75% trên nền tiền lương đóng BHXH, riêng số năm đóng dư thừa tới 7. Công nhân may đóng BHXH chỉ nhỉnh hơn lương tối thiểu vùng và lương hưu phụ thuộc toàn bộ quá trình tham gia. Nếu về trước tuổi, ông Hậu sẽ bị trừ 2% mức hưởng cho mỗi năm về sớm.

Biết công đoàn đề xuất hoán đổi năm đóng bảo hiểm thừa để hưởng lương hưu 75%, ông Hậu nói "vui lắm". Nếu đề xuất được thông qua, ông có thể về hưu sớm mà không bị trừ tỷ lệ. Nếu không, ông sẽ "cố được đến đâu hay đến đó".

Ở tuổi 53, bà Nguyễn Thị Hải Hà, nhân viên cơ quan hành chính sự nghiệp tại Đống Đa (Hà Nội) lại quyết định về hưu vào cuối năm nay. Hơn ba năm nữa, bà Hà mới đủ tuổi nghỉ hưu trong khi tròn 4 tháng nữa là đủ 30 năm đóng BHXH.

Người thân biết ý định, khuyên bà tiếp tục đi làm "cho có chị có em, ngồi bàn giấy cũng nhàn". Nhưng bà bảo người trong cuộc mới biết công việc văn phòng không nhàn nhã như nhiều người lầm tưởng, ngược lại trăm dâu đổ đầu tằm, từ điều xe, tiếp khách cơ quan, gọi sửa điện nước, đến mua từng cuộn giấy vệ sinh.

"Đến năm 2027 tôi mới đủ tuổi nghỉ hưu, còn về sớm năm nay sẽ chỉ được hưởng 67%, khoảng 4 triệu đồng", bà Hà tính toán. Biết lương thấp sẽ đối diện nhiều rủi ro hơn do bệnh tật tuổi già, giá cả sinh hoạt có xu hướng tăng, song bà chấp nhận bởi "quá mệt, không thể tiếp tục".

Theo Bộ luật Lao động, từ năm 2021, tuổi nghỉ hưu của lao động nam là 60 tuổi 3 tháng, nữ là 55 tuổi 4 tháng. Sau đó, cứ mỗi năm tăng thêm 3 tháng đối với nam cho đến khi đủ 62 tuổi vào năm 2028 và 4 tháng đối với nữ đến khi đủ 60 tuổi vào năm 2035. Để hưởng mức lương hưu 75%, ngoài đủ tuổi, lao động nam phải đóng đủ 35 năm BHXH, nữ là 30 năm.

Thực tế có rất nhiều lao động như ông Hân và bà Hà cảm thấy đuối sức khi theo đuổi mức lương hưu tối đa 75%. Họ rất mong muốn hoán đổi số năm đóng BHXH thừa cho thời gian còn thiếu tuổi hưu để được hưởng mức này. Bà Nguyễn Thị Thúy Hà, Phó chủ tịch Liên đoàn lao động tỉnh Vĩnh Phúc, đánh giá đây là nguyện vọng rất chính đáng của người lao động.

Bà Hà phân tích, lao động thừa một năm đóng BHXH được hưởng trợ cấp bằng 0,5 tháng bình quân tiền lương đóng, tính ra không đáng là bao so với tỷ lệ bị trừ 2% cho mỗi năm nghỉ sớm. Trước đây, tỷ lệ trừ này là 1%. Tuổi nghỉ hưu tăng càng khiến nhiều công nhân trong các ngành thâm dụng lao động khó chạm tay vào lương hưu tối đa, trong khi tiền bình quân đóng BHXH vốn đã rất thấp.

Các cấp công đoàn kiến nghị đưa quy định bù đắp năm đóng BHXH thừa cho số năm thiếu tuổi để hưởng lương hưu tối đa vào dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi đang lấy ý kiến. Khảo sát trực tuyến của VnExpress với hơn 6.770 độc giả cho kết quả 95% đồng ý với đề xuất trên.

Ông Nguyễn Duy Cường, Vụ phó Bảo hiểm xã hội, thành viên ban soạn thảo, thừa nhận mức trợ cấp một lần với số năm đóng BHXH dư thừa chưa khuyến khích lao động. Dự thảo vì thế đưa phương án nâng mức trợ cấp một lần tối đa bằng 2 lần mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH cho mỗi năm thừa.

Với các góp ý của công đoàn, ông Cường nói sẽ ghi nhận để hoàn thiện dự luật trước khi Bộ Lao động Thương binh và Xã hội chính thức trình Chính phủ.

Dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi được lấy ý kiến nhân dân đến tháng 4, dự kiến trình Quốc hội cho ý kiến tại kỳ họp tháng 10/2023 và thông qua tại kỳ họp giữa năm 2024. Dự luật có nhiều điểm mới, như đưa ra hai phương án tính lương đóng bảo hiểm xã hội, giảm số năm đóng BHXH từ 20 xuống 15 để hưởng lương hưu; hai phương án rút BHXH một lần; bổ sung tầng trợ cấp với người không có lương hưu; thêm chế độ thai sản với người đóng BHXH tự nguyện...

Hết tháng 1/2023, cả nước có hơn 17,2 triệu người tham gia BHXH, trong đó khoảng 15,8 triệu người thuộc khu vực bắt buộc và 1,4 triệu người đóng BHXH tự nguyện, bao phủ 38% lực lượng lao động trong độ tuổi.

Hồng Chiêu