Đất mặn là gì?

Đất mặn là đất chứa nhiều muối hòa tan (1- 1,5% hoặc hơn). những loại muối tan thường gặp trong đất là: NaCl, Na₂SO₄, CaCl₂, CaSO₄, MgCl₂, NaHCO₃… Những loại muối này có nguồn gốc khác nhau (nguồn gốc lục địa, nguồn gốc biển, nguồn gốc sinh vật học…), nhưng nguồn gốc nguyên thủy của chúng là từ các thành phần khoáng của đá núi lửa. Trong quá trình phong hóa đá, những muối này bị hòa tan di chuyển tập trung ở những dạng địa hình trũng không thoát nước.

Ở vùng nhiệt đới mưa nhiều như ở Việt Nam, sự phong hóa đá xảy ra mạnh mẽ, kể cả những loại muối khó tan như CaCO₃, CaSO₄… Cũng bị hòa tan và rửa trôi ra sông ra biển.

Tại sao lại hình thành đất mặn?

Có rất nhiều nguyên nhân là đất bị mặn, nhưng có hai nguyên nhân lớn dẫn đến hình thành đất mặn là do chủ quan và khách quan:

Nguyên nhân chủ quan

Do việc con người sử dụng nước đầu nguồn quá mức làm cho mực nước ở các sông thấp xuống dẫn đến đất bị nhiễm mặn do nước biển xâm lấn sâu vào trong nội địa.

Do quá trình sống và canh tác của con người gây tác động đến các đặc tính tự nhiên của đất. 

Ngoài ra, muối cũng có thể được tích tụ do tưới tiêu không hợp lý của con người vì nước thường lấy trực tiếp từ sông và thường chứa một lượng lớn muối khoáng (do nhận được từ các vùng đất khác nhau mà nó chảy qua). Khi tưới, vì một lý do nào đó hoặc do tưới quá nhiều, lượng muối này không được cây trồng sử dụng hết lại không bị rửa trôi đi nơi khác sẽ tích lại và làm cho đất ngày càng bị nhiễm mặn.

Nguyên nhân khách quan

Do ảnh hưởng của nước biển: thường xảy ra ở miền nhiệt đới, nước biển xâm nhập vào nội đồng theo sông ngòi khi thủy triểu lên cao, qua các trận mưa bão vỡ đê biển hoặc vào mùa khô khi nước ngọt của các con sông có lưu lượng thấp chảy ra biển, nước ngọt không đủ lực để đẩy nước biển khi thủy triều mạnh. Nước mặn vũng có thể theo các mao mạch, đường nứt trong đất, đi qua các con đê biển thấm sâu vào nội đồng.

Do mặn hóa lục địa: ở những vùng khô hạn và bán khô hạn, các loại muối khó tan vẫn còn lại trong đất, chỉ những muối dễ tan như: NaCl, MgCl, NaCl₂…mới bị hòa tan, nhưng cũng không được vận chuyển đi xa, tích tụ ở những địa hình trũng không thoát nước dưới dạng nước ngầm. Do điều kiện khô hanh và mực nước ngầm cạn, muối được di chuyển và tạp trung lên lớp mặt do quá trình bốc hơi và thoát hơi nước.

Các nguyên nhân gây nên mặn hóa lục địa là:

• Dâng nước mao quản từ nước ngầm (nguyên nhân chính)
• Do gió chuyển muối cùng với bụi từ biển và các hồ nước mặn
• Do giáng thủy rửa muối từ nơi có địa hình cao xuống thấp
• Do sự khoán hóa xác thực vật ưu mặn trong chúng chứa nhiều muối
• Do tưới tiêu không hợp lý

Do mặn hóa thứ sinh: ở những vùng khô hạn và bán khô hạn lượng mưa rất thấp (200 – 500 mm/năm), nền nông nghiệp có tưới và cần tưới là phổ biến. Do việc quản lý đất và dùng nguồn nước tưới bị nhiễm mặn, nên tầng đất mặt bị nhiễm mặn. Do tác động nhân sinh đã làm mặn hóa tầng đất mặn.

Các nhóm đất mặn

Đất được chia theo mức độ bị nhiễm mặn thành

• Đất không mặn chứa lượng muối hoà tan ít hơn 0,35%
• Đất mặn yếu từ 0,3-0,6%
• Đất mặn mạnh 0,6-1%
• Đất muối lớn hơn 1%

Dựa theo lượng anion trong đất, người ta phân đất mặn ra thành

• Đất mặn clorit
• Đất sunfat-clorit
• Đất clorit-sunfat
• Đất cacbonat – là kiểu mặn độc hại nhất vì rằng xođa trong đất phân giải, hình thành kiềm mạnh (Hidroxit natri)

Theo hàm lượng cation, đất mặn được phân thành:

• Mặn Ca
• Mặn Mg 
• Mặn Ca–Na
• Mặn Na-Ca
• Mặn Na-Mg…

Đặc điểm của đất mặn

• Có thành phần cơ giới nặng, tỉ lệ sét từ 50% đến 60%, thấm nước kém. Khi ướt thì dẻo, dính. Khi khô thì co lại, nứt nẻ, rắn chắc, khó làm đất.
• Đất chứa nhiều muối tan dưới dạng NaCl, Na2SO4 nên áp suất thẩm thấu của dung dịch đất lớn, ảnh hưởng đến quá trình hút nước và chất dinh dưỡng.
• Đất có phản ứng trung tính hoặc kiềm yếu.
• Nghèo mùn, nghèo đạm.
• Hoạt động của vi sinh vật yếu.

Tác hại của đất mặn

Đất mặn gây lên những tác hại như sau:

Gây hạn sinh lý

Việc dư thừa muối trong đất đã làm tăng áp suất thẩm thấu của dung dịch đất. Cây lấy được nước và chất khoáng từ đất khi nồng độ muối tan trong đất nhỏ hơn nồng độ dịch bào của rễ. Tức là áp suất thẩm thấu và sức hút nước của rễ cây phải lớn hơn áp suất thẩm thấu và sức hút nước của đất. Đất mặn thường ảnh hưởng đến một số hoạt động sinh lý của cây như:

• Sự trao đổi nước của cây bị ảnh hưởng: Cây bị héo lâu dài.
• Sự tổng hợp cytokinin bị ngừng: Ảnh hưởng đến các cơ quan của cây phía trên mặt đất.
• Rễ cây bị ức chế trong việc hút khoáng: Cây bị thiếu năng lượng.
• Sự vận chuyển, phân bố chất đồng hóa trong mạch libe bị kìm hãm: Các chất hữu cơ trên lá không thể tích tụ vào các cơ quan khác của cây.
• Sự dư thừa các ion trong đất làm rối loạn tính thấm của màng: Quá trình trao đổi chất bị rối loạn, tích tụ nhiều axit – amin trong cây.

Kìm hãm sự sinh trưởng của cây

Các biện pháp cải tạo đất mặn

Biện pháp rửa trôi muối

• Nạo: Loại bỏ muối tích tụ trên bề mặt đất bằng biện pháp cơ học. Biện pháp này chỉ có hiệu quả tạm thời và việc rửa trôi muối vẫn là một vấn đề lớn.
• Xả: Rửa sạch các muối tích tụ trên bề mặt bằng cách dội nước lên bề mặt đất, việc này giúp khử mặn các loại đất có vỏ muối trên bề mặt đất.
• Rửa trôi: Quá trình rửa trôi được thực hiện bằng cách lắng đọng nước ngọt trên bề mặt và cho phép nó thấm vào đất. Đất được rửa trôi khi nước thoát mặn được thải ra ngoài hệ thống thoát nước dưới bề mặt mang theo muối rửa trôi ra khỏi đất. Biện pháp rửa trôi cũng cần thiết có một nguồn nước ngọt đáng tin cậy để có thể giúp đất giảm độ mặn.

Biện pháp thủy lợi

• Ở các vùng gần biển, xây dựng các hệ thống đê điều ngăn nước biển xâm nhập.
• Xây dựng đê điều hoặc sử dụng các bao nilon to trữ nước để tưới tiêu hàng ngày cho cây.

Biện pháp canh tác

• Sử dụng kỹ thuật canh tác thích hợp như cày sâu không lật, xới nhiều lần, cắt đứt mao quản làm cho muối không bốc lên mặt ruộng.
• Cày sâu, đưa các chất CaCO3, CaSO4 ở sâu trong đất lên phía trên mặt đất, cày phá đáy làm tơi xốp tầng đất đáy.
• Tránh dùng nước mặn để tưới cho cây trồng, sẽ làm cho đất nhiễm mặn nhiều hơn.
• Đất nhiễm mặn nên quá trình hút nước của rễ cây khó khăn. Vì thế để tránh sự bốc hơi nước của cây, nên tỉa cành, tạo tán và tỉa bớt hoa quả trong tình trạng này.
• Tăng cường bón phân đạm, kali vào trong đất để bổ sung chất dinh dưỡng cho đất.
• Luân canh: trên các vùng đất mặn, vùng sát biển thì có thể luân canh bằng cách nuôi trồng thủy, hải sản, tiếp theo là trồng cói và các cây chịu mặn, trong cùng là trồng lúa. 

Biện pháp sinh học

Chọn và lai tạo các loại cây trồng, các giống cây chịu mặn, điều tra, nghiên cứu và đề xuất các hệ thống cây trồng, vật nuôi thích hợp trên vùng đất nhiễm mặn. Trồng rừng trên đất mặn, bảo vệ rừng ngập mặn và các hệ sinh thái rừng ngập mặn.

Biện pháp bón vôi

• Độ pH nhỏ hơn 3,5: Bón 2 đến 5 tấn vôi/ha.
• Độ pH từ 3,5 đến 4,5: Bón 1 đến 2 tấn vôi/ha.
• Độ pH từ 4.5 đến 5.5: Bón 0,5 đến 1 tấn vôi/ha.

• Đất Cần Giờ – Cơ hội hấp dẫn cho các nhà đầu tư!
• Đất thổ cư là gì? 5 điều cần nhớ trước khi quyết định mua
• Đất thương mại dịch vụ là gì? Có nên mua đất thương mại dịch vụ?